ՄԱՐԳԱՐԻՏ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ-ՍՊԱՆԴԱՐՅԱՆ (1906 — 1976 թթ.)

Margarit Grigoryan-Spandaryan

® Araspel Index

Ալվարդ Ղազիյան
հեղինակային հրապարակում

© https://araspel.wordpress.com/

Նշանավոր բանահավաք-բանագետ, գրականագետ, հրապարակախոս:

Ծնվել է 1906 թ. Ղարաբաղի Շուշի քաղաքում Սպանդար Սպանդարյանի եղբոր ընտանիքում: Սովորել է «Կանաչ ժամի» երեքդասյա դպրոցում, ապա Մարիամյան օրիդորդաց դպրոցում, հետագայում` Մարիամ-Ղուկասյան դպրոցում: Ութերորդ դասարանի աշակերտուհի է եղել, երբ սկսվել է հայերի 1920 թ. մարտի կոտորածը և Սպանդարյանները ընտանիքով փախել են Շուշուց, երկար դեգերումներից հետո հաստատվելով Բաքվում:
1921 թ. ամուսնացել է: Ամուսինը զոհվել է 1942 թ. Հայրենական պատերազմում:
1928 թ. ընդունվել է Բաքվի բանֆակը, որը ավարտել է 1932 թ. գերազանց գնահատականներով: 1932 թ. ընդունվել է Բաքվի մանկավարժական ինստիտուտի գրականության ֆակուլտետը: Ինստիտուտը ավարտելուց հետո` 1936 թ. ընդունվել է ասպիրանտուրա` «ռուս գրականության» մասնագիտության գծով, նույն ինտիտուտում, որն ավարտել է 1-ին կարգի դիպլոմով: 1940 թ. պաշտպանել է «Վ. Բրյուսովը և հայ պոեզիան»» թեկնածուական դիսերտացիան:
Բանահյուսական նյութեր սկսել է հավաքել 1923 թ., ավելի ակտիվ` 1928 թ.: Ամեն ամառ գնացել է Ղարաբաղ (ԼՂԻՄ)` ամառանոց և այդ ժամանակ էլ սկսել է նյութեր հավաքել` գյուղերը ոտքով շրջելով, կարողանալով հաղթահարել մի շարք դժվարություններ` նյութական, ֆիզիկական, բարոյական, նաև քաղաքական (ասացողների անվստահությունը):
Ունեցել է երկու զավակ` տղա և աղջիկ: Երկուսն էլ մասնակցել են Հայրենական պատերազմին, ինքը ևս մասնակցել է պաշտպանական բնույթի աշխատանքներին: Աշխատել է նաև ինստիտուտի հեռակա բաժնում, որի պարապմունքները կայանալիս են եղել Ստեփանակերտում, Շուշում, ինչը նույնպես օգնել է Մ.Գրիգորյան-Սպանդարյանին` բանահյուսական նյութեր հավաքելու գործում:
1958 թ. լրիվ անցել է թոշակի: Այդ տարվանից էլ սկսել է կարգի բերել իր հավաքած նյութերը:
Ըստ իր հաղորդած տեղեկությունների հավաքել է և գրի առել մոտ 2000 խաղիկ («ջանգյուլում»), 251 հանելուկի նոր նմուշներ, 670 հեքիաթ, առած-ասացվածքներ, Շուշի քաղաքի գերեզմանատնից արտագրել է մի շարք շիրմաքարերի մակագրություններ, ոճեր-ասույթներ, Ղարաբաղի բարբառի վերաբերյալ նյութեր, ժողովրդական երգեր (նաև ռազմի)` «Ղարաբաղ» պատմա-ազգագրական վեպի համար, բանաստեղծություններ (կան նաև տպագրված), ուսումնասիրություններ ռուս գրողներ Ժուկովսկու, Կարամզինի, Գրիբոեդովի, Օստրովսկու վերաբերյալ (տպագրված և անտիպ), նաև` Բելինսկի, Չեխով, Գորկի, Մայակովսկի: Ունի թարգմանություններ: Գրել է ուսումնասիրություններ Շուշվա ենթաբարբառի, Լեռնային Ղարաբաղի բանահյուսության մասին: «Ղարաբաղի բարբառը և Շուշի քաղաքի ենթաբարբառը» ձեռագիրը գտնվում է ՀՀ ԳԱԱ Լեզվի ինստիտուտում, ծավալը 20 մամուլ: Այնտեղ են գտնվում նաև «Ղարաբաղի բարբառի լեզվական հարստությունները» 334 էջանոց աշխատանքը, «Ղարաբաղ» վեպը (2500 էջ), որն ընդգրկում է 1910 — 1920 թթ. տեղի ունեցած իրադարձությունները:
Մահացել է 1976 թ. հունիսի 6-ին, Բաքվում:
Մ. Գրիգորյան-Սպանդարյանի բանագիտական ժառանգության զգալի մասը տպագրվել է վերջերս:
1966 թ. լույս է տեսել Հայ ժողովրդական հեքիաթների գիտական հրատարակության 5-րդ հատորը (Արցախ-Ղարաբաղ), որում ընդգրկված տարբեր ժանրի 156 հեքիաթները հավաքել, գրի է առել, կազմել և ծանոթագրել է Մ.Գրիգորյան-Սպանդարյանը:
1971 թ. տպագրվել է Մ. Գրիգորյան-Սպանդարյանի երկրորդ բանահյուսական ժողովածուն, որը նույնպես կազմել ու ծանոթագրել է նա: «Լեռնային Ղարաբաղի բանահյուսությունը» բազմաժանր ժողովածուն բաղկացած է բացառապես կազմողի գրի առած նյութերից: Գրքում ընդգրկված միայն խաղիկների թիվը հասնում է 1850 միավորի:
Հարկ ենք համարում նշել, որ Մ. Գրիգորյան-Սպանդարյանի բանահավաք-բանագետի գործունեությունը Արցախ-Ղարաբաղ ազգագրական շրջանում զարկ տվեց հիշյալ բնագավառների զարգացմանն ու ընդլայնմանը, հարստացնելով նաև ազգային մշակույթի գանձարանը:

Տեղեկությունների հիմք է ծառայել Մ.Գ.-Ս. կազմած ինքնակենսագրականը, — Araspel Index